Dieper dan 30 meter? | Bewust duiken
“Iedereen die wel eens dieper duikt, zou dit moeten lezen.” Dat zijn de woorden van Bas Poelmann. Waarom dat zo is, legt hij uit in deze blog over gasdichtheid.
Zoals we allemaal weten kunnen we, beneden een diepte van ongeveer 30 meter, te maken krijgen met stikstofnarcose. Duiken we met nitrox, dan kunnen we, afhankelijk van het O2- percentage, ook te maken krijgen met zuurstofvergiftiging. En er is nog een derde, veel minder bekende factor die bepaalt hoe diep je met een gasmengsel kunt duiken: gasdichtheid.
Naarmate we dieper duiken, neemt de druk van het water toe. Om toch te kunnen ademhalen, geeft onze ademautomaat ook een steeds hogere druk af. Dat betekent dat de gasmoleculen steeds dichter op elkaar komen te zitten: het gas wordt ‘dikker’. Hoe dieper je gaat, hoe meer moeite het kost om die steeds dikker wordende stroom gasmoleculen door de kraan van de fles, door de 1e trap, door de middendruk slang, door de tweede trap aan ons af te leveren. Sommige automaten gaan daardoor steeds zwaarder ademen naarmate je dieper komt. Moderne automaten compenseren dat en leveren meer gas naarmate je dieper komt. Overgebalanceerd noemen ze dat.
Ademcrisis
Het probleem is dat de automaat je maar beperkt kan helpen: zodra de lucht je mond binnenstroomt, moet je lichaam de rest van het traject zelf doen: van je mond door je luchtpijp, de bronchiën in, door de bronchiolen naar uiteindelijk de longblaasjes (alveolen) en daarna via dezelfde weg weer terug. Als het gas steeds dikker wordt, kost het steeds meer moeite om het gas door dat traject heen te blazen. Het ademen kost steeds meer inspanning. En inspanning produceert CO2. Hoe dikker het gas, hoe meer CO2 je produceert om adem te halen. Er komt een moment dat je lichaam meer CO2 produceert dan dat het per ademhaling kan uitwassen. Dat heet een ademcrisis.
De ‘Martini’-regel
Als je rustig rondzwemt, is er meestal niet zo veel aan de hand, ook niet als het gas dat je ademt, eigenlijk al iets te ‘dik’ is. Dat verandert als er wat tegenzit tijdens de duik: je krijgt met tegenstroming te maken of je buddy komt opeens in de problemen en je moet hem of haar helpen. Dan gaat je inspanning omhoog, dus ook je CO2-productie. Dat kan net voldoende zijn om in die ademcrisis terecht te komen. En dan gaat het snel bergafwaarts:
CO2 dat in het bloed oplost, doet dat in de vorm van koolzuur (net als in frisdrank). Je bloed wordt daar zuurder van. En stikstof lost makkelijker op in een zuurdere vloeistof. De kans op decompressieziekte wordt daarmee groter. Maar dat is niet het enige probleem.
— Als stikstof een Martini is, dan is CO2 een dubbel shot wodka: CO2 is extreem narcotisch. —
Je hebt misschien wel eens van de ‘Martini regel’ gehoord: voor elke 10 meter die je afdaalt, is het alsof je een extra Martini op hebt – je krijgt steeds meer last van stikstofnarcose. Als stikstof een Martini is, dan is CO2 een dubbel shot wodka: CO2 is extreem narcotisch. Daarnaast is CO2 giftig, het is een afvalproduct van ons lichaam dat we graag kwijt willen. Bij te hoge concentraties (hypercapnie) krijg je last van kortademigheid, hoofdpijn en uiteindelijk bewusteloosheid.
Het blijkt dat de veilige grens van de dichtheid van je ademgas rond de 6 gram per liter ligt. Ter vergelijking: aan de oppervlakte weegt een liter stikstof ongeveer 1,25 gram en zuurstof ongeveer 1,43 gram. Afhankelijk van het mengsel weegt lucht dan 1,29 gram en nitrox 32 1,31 gram. Dat ontloopt elkaar dus niet zo veel. Op 10 meter (2 bar) weegt lucht dus 2,58 gram en nitrox 2,62 gram. Hoe dieper je gaat, hoe zwaarder het gas: op 40 meter (5 bar) weegt lucht 6,44 gram en nitrox 28 (dit is te diep voor 32%) 6,50 gram. Dat zit al ruim boven de veilige grens van 6 gram per liter, en loop je dus vanaf ongeveer die diepte een steeds verder oplopende kans op CO2-problemen. Zolang de duik rustig verloopt, zal je daar in eerste instantie niet veel van merken, maar zit het even tegen, dan krijg je hypercapnie erbovenop en mogelijk zelfs een ademcrisis.
Wat kan je doen om dit te voorkomen?
Een paar simpele dingen:
- Zorg dat je goed in trim ligt: goed horizontaal in het water met zo min mogelijk weerstand zodat je minder moeite hoeft te doen om je voort te bewegen.
- Stroomlijn je uitrusting: hoe minder loshangende spullen, hoe beter.
- Zorg dat je in een goede conditie verkeert: hoe beter je conditie, hoe minder last je zult hebben van CO2-opbouw.
- Gebruik efficiënte vinslagen zoals een frog kick.
Maar de echt belangrijke maatregelen zijn natuurlijk:
- Niet te diep duiken met ‘zware’ gassen zoals Nitrox en lucht. Die grens ben je bij 40 meter echt wel voorbij, als je al bereid was de narcose te accepteren.
- Als je dan toch de diepte in wilt, duik dan met een heliummengsel.
Helium weegt maar 0,18 gram per liter. Door helium aan je ademgas toe te voegen neemt de totale dichtheid van dat gas af. Zo weegt trimix 21/35 (een mengsel dat voor 21% uit zuurstof bestaat, 35% helium en 44% stikstof) bijvoorbeeld maar 4,57 gram per liter op 40 meter. Ruim binnen de grens van 6 gram per liter dus.
Een extreem voorbeeld: op 100 meter weegt lucht 14,17 gram per liter, en trimix 10/70 (10% zuurstof, 70% helium en 20% stikstof) nog maar 5,71 gram; dat kan je dus nog zonder problemen ademen op die diepte, terwijl lucht zal aanvoelen als stroop door je automaat.
Heb je geen trimixbrevet of vind je helium te duur? Overweeg dan of die diepe duik het risico waard is…
2 reacties
Janet
Nooit bij nagedacht… dank je wel, Bas. Erg verhelderend.
HES van Schoonhoven
Waar komt toch die rare grens van 30 meter vandaan?
De intoxicatie van inerte gassen begint op het moment dat de omgevingsdruk oploopt; bij wijze van spreken al op 1 meter diepte en het is een continu voortschrijdend proces.
Ik heb bij droge duiken in decompressietanks bij ervaren duikers ernstige gevallen van diepteroes gezien.
Een instructeur schreef een verslag van zo’n duik, maar vanaf 15 meter was hij de controle over zijn handschrift zó ver kwijt, dat hij later zelf niet meer kon lezen wat hij geschreven had.
Op 24 meter kwam een duiker in een heel enge toestand waarin haar stemming als een pendule omsloeg van totale euforie naar totale paniek en terug. Toen ik mij versneld bij liet sluizen, kostte het me de grootste moeite om zelf controle te houden.